R. Pampelli we taryh.

R. Pampelli we taryh. 1904-nji ŷylda Rafaŷel Pampelliň ŷolbaşçylygynda amerikan ekspedisiŷasy Turkmenistanyň gűnortasynda gazuw işleri geçirildi. Dőrt ŷyl geçensoň, 1908-nji ŷylda Waşingtonda şonuň netijeleri çap edilipdir. Şujagaş waka, gőräymäge ŷőnekeŷ ŷaly, Ýewraziŷadaky iki asyrlap dowam edŷän. 1710-njy ŷylda Londonda başlanan uly dawalaryň soňyna çykmalydy, soňky nokadyny goŷup. Şol hereketler uly kompaniŷa őwűrlip, adamzat siwilizasiŷasynyň ősűş taryhyny ŷok etjek bolup, şonuň hatarynda ŷuzlerçe műňŷyllyklaryň dowamynda progressy (ősűşi) amala aşyrŷan “astrallar” atlandyrylŷan, rowaŷatlardaky galan Atlantidany we beŷlekileri dőreden aslaryň geçmişiniň űstűne atanak çekip barŷardy. Netijede bűtin taryhy we geografiŷany ŷok etjekdiler. Agzalan “astrallar we aslar” esasynda atly çopanlary, çarwalary, mergenleri, basyp alyjylary, patyşa we imperatorlary, pigamberleri we dinleri, olaryň şahalaryny, deňiz – ummanlaryň ŷűzűjilerini, astrologlary we sazandalary őndurŷän millet tűrkmeniň iň gadymy ady bolup çykdy. R. Pampelli hakynda Wasiliŷ Ýan, ŷa-da onuň redaktorlary nähili gőwniŷetmezçilik etselerde, onuň çap eden netijeleri Leningrad alymlaryny şol netijeleri ŷazyp-ŷoŷup çemeleşişinden kän ähmiŷetli, manyly, agramly bolup çykdy. Hut şol sebäp 2-nji jahan urşy Leningrady “aŷratyn” ŷowuz gűnlere saldy. Änewdäki tapylan zatlary çuňňur őwreneňde 18-20 asyrdaky hemme näsazlyklaryň, keselleriň diagnozyny, sebäbini tapyp bolŷar. Şol keselleriň netijeleri şindizem duŷulŷar. Medisinada progressyň ŷoklugy, şeŷle-de ylymda, diplomatiŷada, halkara gatnaşyklarda, ekologiŷada, ummasyz pul sowulŷanyna garamazdan. Gahar-gazap, boş we kän gűrleme, informasiŷaň őzi bir betbagtçylyga őwrűldi. Üstesine kőpçulikleŷin gyryş ŷarag, ŷarag ŷasamagyň bäsleşigi, SPID we guş dűmewi, maşgala institutyň dargamagy, näsag garaŷyşlar, psihika we ahlaklygyň Ewraziŷadaky keseli. Netijesiz pikir alyşlar, hereketler, konferensiŷalar, kőp zyŷanly medisina preparatlar, medisinaň őzűniň ahlaksyzlyga ŷűz őwűreni. Adamlaryň, halklaryň ősŷän men-menligi, halklary we taryhy-medeni ŷadygärlikleri erbet çykgynsyz ŷagdaŷa salŷan ŷurtlaryň toparlaŷyn bir-birine edŷän manysyz zyŷanlary. Kominterniň yzy bolan Birleşen milletler guramasynyň peŷdasyz hereketleri gőze gőrnűp dur. Bu ŷaramaz netijeleriň sebäplerini, kőklerini açar ŷaly diňe kommunistleri we ŷewreŷleri gűnälendirmek ŷeterlik däl ekeni. Mälim bolşy ŷaly ABŞ-nyň syŷasaty ylma esaslanŷar. Dőwlet baŷdagynda gőrkezilen, hakykata we adalata berlenligi aňladŷan ak we gők reňkleri ŷalan däl bolmaly. Ýőne Yrakdaky uruş “demokratik ŷurdy gurmak zerur” garaŷşy ykrar edilse-de, urşa ukyply arap-musurman dűnŷäsiniň uruşŷan sőweşijileriniň uly garşylygyna duş boldy. Şol wagtam “uruşy bes etmeli, goşuny Yrakdan çykarmaly” diŷän hereketleri gűŷçlendi. Bu bolŷan wakalara we olar bilen amerikaň administrasiŷasynyň razy däldigine her hili baha berip, dűşűndirip bolŷar. Ýőne agzalan hereketler we goşuny çykarmak hakda talaplary hakykata deň (gabat) gelŷänine dűşűnmegimiz gerek. Änewdäki tapyndylar. Olar 1957-nji ŷylda çykarylan “Tűrkmenistan SSR-iň taryhy”-nda getirildi. Taryhda “Kompleks Namazga –IV-V” diŷip berilŷär. Leningradly alymlaryň ŷazyşyna gőrä “fantastiki ugurda kesgitlenen”, ŷagny ŷaşy 300 műň ŷyl diŷip. Bu san ikinji tomuň soňunda berlen! Subutnamasyz, R. Pampelliň şol kesgitlemesi gumana edilen. Ýeri gelende, ŷatladaŷyn, Gipokrat we Siseron “270 we 470 műň ŷyl” diŷip ŷazdylar astrallaryň ŷaşy hakynda. Şol wagtyň őzűnde, alymlar, arasyna ŷekeje tűrkmeni goşman (I-III baplar), bildirtmejek bolup, hakykatynda dűŷp ŷoŷulmalary girizŷärler. Kűŷzäň ŷűzűnde gőrkezilen “tur” (dag tekesi) tekstde “teke” (козел) diŷip atlandyrŷarlar. Ony “turki” (tur kimin) sőzleriň manysyny ŷoŷup, “tŷurki”, ŷagny ŷoŷulan ŷazylşyny we ŷaňlanşyny girizer ŷaly edilŷär. Gőrűp otursaň, şol zatlaryň maksady – Musa pigamberiň “Turo” diŷip atlandyrylŷan “Toro” diŷip ŷaňlanŷan (“Towrat” däl) kitabyny (Ветхий завет) “ŷewrwŷleňki” diŷip yglan eder ŷaly edilipdir. Edil şol sebäbi bilen bagly soňky bolan wakalar. Olaryň içinde 1941 ŷylyň urşynyň sebäbi bolup çykan 30-njy ŷyllaryň ahyrynda “arap-pars” diŷip aŷyrlan tűrkmen diliniň kők sőzleriniň epesli bőlegi, elipbiŷiň iki gezek űŷtgedileni (latyn, kirillisa), arap-pars dilinde çykŷan neşirleriň ŷapylmagy. Soňky bűtin intelegensiŷa, bagşylar, dilçiler, ŷurt baştutanlara garşy geçirilen repressiŷalar. “Ýer titreme” diŷilŷäni. Teke taŷpasynyň gelip çykyşy hakda ŷoŷulmalar. “Ahal” geografiki adyna girizilen gadagançylyk. Teke halylary “pars, buhara halysy, diŷip/ atlandyrylmagy”. Tűrkmen diliniň orfografiŷasyny űŷtgetmek, “sőzleri kőne őzbekden gelen” diŷip ŷazmak, geografiŷada taryhy atlary gődek ŷoŷup űŷtgetmek, we teke – ŷomutlaryň esasy dűşűnjeleri “goç, bőri” sőzlerini űŷtgedip ŷazmk ŷaly çäreler geçirildi, we ş.m. “Turki” sőzűni “tŷurki” gőrnűşinde ŷazyp, “tŷurka meňzeş” diŷip, terjime etmek, “tura meňzeş” däl-de, orta asyrdaky awtorlaryň berişi ŷaly. Şu ŷerde bir zady bellemeli. Şol wagty ylym ulgamy çap etmäge –hä beŷlede dursun, turkmeniň taryhyny őwrenmäge-de műmkinçilik ŷokdy. Tapyndylaryň arasynda “deňiz – ummany sőkme” käri – tűrkmenleriň başlan işi diŷer ŷaly esas bar. Ol lawr (якорь). Olaryň biri zenanyň teni gőrnűşinde ŷasalan. Arabajyklar. ŷene-de haç bar. Kapitel diŷip agzalŷan goçuň şahasy, hanjar. Mőhűr (basma) – ahalteke sekiz goçok simwoly gőrnűşinde, ŷagny romb dőrt jűbűt şahalar bilen. Haçyň şekili Germaniŷaň we ors patyşaň harby sylaglaryna (ордена) meňzeş. Şol wagtyň őzűnde kristian haçyň we Isa pigamberiň gelip çykyşynyň subutnamasy bolup dur. Ondan başga, kűŷzäniň ŷűzűnde – guş ŷelegi gőrkezilen. Soňky çykarylan netijelere gőrä, şol ŷelek hemme ŷazuwlar we elipbiŷler asturkilerden gelip çykyşynyn simwoly bolup gőrkezilen. Geçirilen ylmy barlag işlere gőrä, “algebra” sőzűniň “aljebra” diŷip ŷoŷulmasy, emeli usulda geçirilen . Maksady “gebra” (Hebrew) we onuň bilen bagly “gebraistika” sőzűniň wersiŷa bolup Aga-bőri [aha - bőri] –as-- - teke sőzűnden dőräp, gadymy etnosy aňladyp, őz adyny beŷleki halklara goŷup giden asturkileriň kőp atlarynyň biridigini bildirtmejek bolup, gizlejek bolup edildi. Şu netijeler kitabyň içinde berlen kőne őzbekler we őzbekler hakda belliklerde tassyklanŷar. Şu zamandaky őzbekler atly maldarlara hiç dahylly ŷeri ŷok daŷhanlar. “Kap” sőzi (Kőpet-dag sőzűne űŷtgedilen) “il” sőzi bilen goşulyp Kap-il, birigende “Kabil” (alternasiŷa bilen) sőzi dőreŷär. Şeŷdip: Kabil (sőzlűgi), Kabul, Kabbala, Kaaba, Käbe, cowboy, capacity, cope (with), капитал, Капитолий, Капеллан, Капланд, купол, Кобольд, каптенармус, капрал, копьё, копра, сир, куб, Куба, Кубань, кабель, кобель, капилляр, капелла, капельдинер, Кеплер, купидон, капуя, we ş.m. sőzler dőreŷär. Djek Londonyň “Сердца трёх” kitabynda getirilen “garry indeŷiň kabalistic bellikleri çekip durany” hakynda maglumat şu netijeleri tassyklaŷar. Indeŷleriň tire atlarynda “ацтеки” ŷazylşynda “as-teke” bolan sőzi ŷoŷulypdyr. Şeŷle-de beŷleki tirelerin atlary bilen edilipdir. Rafaeliň suratlary madonnalaryň asturkilerden gelip çykyşyny subut etmäge ŷol berdi. Mysal űçin “Sikstin madonnasy” suratynda zenanyň gynanjy (çargady) we ŷaşmagy gőrkezilipdir, tűrkmen zenanyň atynşy ŷaly, zenanyň keşbi. Beŷleki “Isany tabyda salynyşy” suratda gallileŷaly (ŷoŷulan (a)hal-il eŷe sőz goşmasy) çep tarapdaky duran adamyň egnindäki eşigiň eteginde tűrkmen nagşy gőrkezilipdir, kellesinde-de selle. onsoň gallileŷaň we “gally” atlandyrylan halky – ŷewreŷler diŷip ŷazmak, ŷa-da ŷewreŷlerden çykdy diŷmek iň bärki, gűlkűnç zatdyr. Matriarhat beŷik derejeli işlere, ősűşlere ukyply däldir, we “Ýolbars patşa” (Король лев) multfilminde zehin bilen gőrkezilipdir. Şunuň ŷaly baran ŷerinde şan – şőhratly yz galdyran, ősűşi űpjűn eden asturkileriň hemme ŷerde őz täsirini ŷetiren häsiŷetli boluşy, őzűne dőrän uly gőrűpçiligi we yz ŷany bilen äpet derejede dőredilen ŷalan bilen tűrkmen millete edilip başlanan basyşa, gysyşa sebäp bolup çykdy. Eŷsem asturkileriň ady we goşan goşandy bilen Angliŷa – Britaniŷa, Beŷik Britaniŷa bolup ősdi, Astur şazadasy diŷip agzalŷandyr Ispan täjiniň mirasdűşeri: “Агустанс” (iňlis däl) diŷip 18-nji asyrda iňlis edebiŷatyny ősdűren ŷazyjylar we şahyrlar őzuni atlandyrdylar. Erjel ŷapyşyp, ŷőne netijesiz beŷik geografiki we beŷleki atlaryň manysyny űytgetjek bolup, çemeleşdiler. Olaryň arasynda Täç-mahal, Kabo-Tormentoso (tur-(a)men-tűs), Il – pasifiko, Ameri(ke) Pars we ş.m. Netijede bir topar yzy tűkeniksiz belalar, betbagytçylyklar emele geldi. Rossiŷadaky eksperiment, wahabiler, terror, jahan uruşlar, Rep, SPID, guş dűmewi, Palestinadaky uruş, we ş.m. Izrailiň Ak Tamda edŷän içalyçylygy, musulman dűnŷäniň Gűnbatara garaŷşy, ahlaksyzlyk, ornaşŷan bolgusyzlyklar, ősűşe mynasyp däl kiçi işdämen halkyŷetleriň emeli ősdűrűljek bolşy, diktaturalaryň Gűnbatara garşylyk gőrkezjek bolup gűŷçlenişi, din-ara çaknyşyklar. Netijede- kitaŷizm, ŷagny hytaŷ dűzgűni, ahlaksyzlyk, adamy organlara bőlűp satyş we beŷleki ŷaramaz ugurlar ŷeňŷär. Djordj Buş (ogly) president bolup saŷlanany bäri kä bir wakallar boldy, olaram giň we uly mőçberde TW arkaly teswirlenip we gőrkezilip başlanansoň, hakykaty we ŷalany anyklamaga ŷol açyldy. Tragiki bolup çykanam bolsa, Buş Owganystandaky ŷagdaŷy űŷtgetmäge jogapkärçiligi őz engine ŷűkledi. Soňy bilen Palestinada, Irakdaky ŷagdaŷlary bilen. Şondan soň sűňňi musulmanlaryň garşyçylygy bir tarapdan, ŷewreŷlere garşy garaŷşlar Germaniŷada däl-de, eŷsem Rossiŷada, Ýakyn Gűndogarda. Mel Gibsonyň “Isa pigamber hakda duŷgular” filmi, Gitler hakda gepleşikler, gaharlanan ŷewreŷleriň gykylygy bilen dowamlanan. Eŷrandaky çykyşlar we beŷlekiler. Ýassir Arafatyň őldűrilişi, “Hamaz”-yň ŷeňişi, onuň Rossiŷa çagyrylyşy. Şu wakalar nämäni aňladŷarka? Üns beriň, şu wakalaryň dowamynda bir geň propaganda alnyp barylŷar: “Ýewreŷleri gowy gőrűp, sylaň”, diŷip. Onsoň, ermeniler, yzy bilen polŷaklar geçen urşda amala aşyrylan genosida kompensasiŷa tőläň, diŷip çykyş etdiler. Ýőne ol zatlaň yzy bolmady. Gadymy Műsűre çenli ol meseleler agzalmaz, agtarylmaz diŷen netije aŷan boldy. Şu wakalar geçip barŷarka Amerikaň őzűnde käbir, gőräŷmäge kiçiräk çäreler geçirildi. Ýagny 4 műň jyns-ara nikalar bozulyp, 3 aŷ gőwrelikden soň abort gadagan edildi, amerikaň gyzlara gőnűkdirilen nikalaryň arassalygy hakynda propaganda 170 mln. dollar goŷberildi. Şol wagtyň őzűnde Ispaniŷa őz harbylaryny Irakdan çykardy, ŷewreŷler bolsa okkupirlenen (basyp alnan) ŷerlerinden gitdiler, BMG-niň täsir ediş ukyby ŷokdy. Bu zatlar nämäni aňladŷar? “Hiç zady” diŷseň boljak, egerde Rossiŷanyň žurnaliistlary Buşyň portretyny analiz etmedik bolsa. Gőrnűp duran zatlar nygtady. Texas kowboŷy, bilimi o diŷen ŷokary däl, hereketinde-de onçakly çalasyn däl, maşgalasyny gowy gőrŷär. Özboluşly dictator. Aram işdäli, ykjam gőrnűşli, ŷűzi-gűndogar sypatly, “burnunyň şekili”. Putinyň adyny “Eladimer” diŷip agzaŷar. “Kowboŷ” sőzűniň (cowboy) “atly çopan” manysyna deň gelmeŷäni anyklandy, “Kaбо” (Kaп-о) sőzűnden dőräni aŷan boldy. “Креолб Капитолий” sőzleri, ABŞ-niň gurulşy we dolandyryş usuly Парсия (Парфия)-nyňka gabat gelŷänini anyklandy. “Ellin” sőzűniň gelip çykyşy (<эл-ан) we “Al-ан” (алан) sőzűniň manysy tapyldy. Soňra Palestina urşyň kőkleri tapyldy. Ýanki (amerikanlar) iňlisleri ŷigrenŷän eken. Amerikanlaryň geljegi uly diŷip çaklan, őzleri pese dűşűp başlan iňlisler pully we bilimli ŷewreŷleri çagyryp olara taryhy başgaça ŷazyp, amerikanlar bilen iňlisler – garyndaş diŷip yglan eder ŷaly, buŷurŷarlar. Ýewreŷler pully we bilimli, őműr kowulyp ŷőrilenlerden bolup, islendik kyn ŷagdaŷdan aman çykmaga őwrenen. Şol berlen ŷumuşy ŷerine ŷetirjek bolup, şol wagtyň őzűnde Osman imperiŷasyna we musulmanlara garşy işläp, şolary dőreden “ärler - arii” atlandyrylŷan milletiň taryhyny “başga halklaryňky”, diŷip ŷazyp, őzlerinem ŷatdan çykarmandyrlar. Taryhy täzeçe ŷazan bolup, ŷewreŷler őzlerine bibliŷaň (Injil) kőne we täze kitaplaryny, Musa we Isa pigamberleri, Sűleŷmany we beŷleki akyldarlary, apostollary we ş.m. beŷik şahsyŷetleri, űstűnlikleri “ŷewreŷlerden çykdy” diŷip yglan edŷärler, atlary – sőzleri asturki sőz bolup galanyna garamazdan. Deňiz – ummanlary ŷűzŷänler, pigamberler we alymlaram ŷatdan çykarmaŷarlar. Galanlary, őzűniňki (ŷewreŷleňki) diŷip yglan etmäge (daş sypaty çaksyz gőrnűp duran soň) műmkinçiligi bolmansoň, olary “italŷan, grek, pers, őzbek, hindi we hytaŷdan” diŷip atlandyrŷarlar. Şu “netijeleri” berkider ŷaly, şolaryň gelip çykyşyny yzarlamaga műmkinçilik bolmasyn, diŷip, dillere, dilçiligi (языковедение) ugruna űŷtgetmeler girizŷärler. “Odiwanagari” –“dewanagari” diŷip berilŷär. “Aglŷutinasiŷadan” aŷyryp. Iňlis okalşy űŷtgedilŷär, transkripsiŷa sőzi-asturkilerden çykanam bolsa. Beŷleki Ýewropanyň dillerem űŷtgedilŷär. Tűrkmenistanyň taryhyna tassyklanmaŷan “Ilki bolan matriarhat” diŷip girizŷärler, “aŷalyň roly uludy” diŷip . Ýekeje sőzi dőretmän, gaty gowy dűşűnŷärler “matriarhatyň” asturki sőzi bolup nämäni aňladŷanyny. Şol sőz, ŷumşagrak aŷdaňda – “ahlaksyzlyk, häsiŷetsizlik manyny berŷär. Gődek aŷdaňda – “atasyzlyk. Bu ŷalanlar “likbez” ŷagny bilimsizlik, sowatsyzlyk dőwrűnde geçŷärdi. Aŷalyň orny we goşandy zalym däl-de, berk patriarhat dűzgűninde ulydyr. Berk ahlak dűzgűne esaslanan, däp dessurlary tradisiŷalarda, normalar we prinsiplarda (tutum we çäkler). Şu sőzler ar-namys, sőweşjeňlik, aŷal – häsiŷetlilik we mertlik, araba, demir we ot, gylyç, ahlaklylyk, din we ary-laryň beŷni (piker edişi) bilen emele geldi. Matriarhat patriarhata dűŷpden ters gelŷär şonuň űçin arslan bilen syrtlan őműr duşman. Şeŷdip Darwinyň teoriŷasy (taglymaty), kommunizm, Komintern – BMG we Izrail dőreŷär. Soň – uruş. Onsoň urşuň usullarynda kim gűnäkär? “Ýalan sőzleme”, diŷip aŷdylandyr. Şu ŷalanlar 6 mln. ŷewreŷden başga kän adamlary yok edendir. Amerikanlar aldawa dűşdi. Ýwropaly halklaram. Orsyŷetde şu dőwűr hakyky taryh gerekdigine dűşűnŷärler. Kimi aldatdylar? Stalin, Beriŷa we ş.m. ŷaly şahsyŷetler tradisiŷalardan sowa gidilende peŷda bolŷandyr. Soňy – yzyny oňaryp bolmaŷan, adatdan daşary, akyly bulaşdyrmakdan ybaratdyr. Halklaryň taryhyna girizilen zyŷanly ŷalanlary, ŷalňyşlyklary gőz őňűnde tutmak – akyla gulag asmakdyr. Bolmasa siwilizasiŷanyň gazanan űstűnlikleri peŷda bermez. Baŷ adamlar çagalarynyň ŷuzűni gőrkezmäge gorkŷarlar. Halklaryň bir bőlegi – garyplykda, beŷlekiler azgynlygyň täze ugurlaryň gőzleginde, bolgusyzlyk bilen ilat artyklygy, betbagytçylyklar adamlaryň durmuşyny manysyz edŷär, we progressiw adamlaryň işlerini netijesiz goŷar. Onsoň “Ynsan hukuklary diŷip biz name hakda gűrrűň edŷäris? Kä wagt bir pikir dőreŷär. Kitaphanalaryň ŷakylşy adamlaryň, ŷaňy dőreŷän halklaryň men-menligi bilen, şolaryň őz kőklerinden, őňden gelŷän tradisiŷalardan űzňe bolup galŷany űçin bolup geçŷär. Kressalat we kriogen, kreol, kreŷser, kuriŷa we Kurŷan (Koran, Gurhan), kristos, kronos, krona, kran we ş.m. Dűrli manyly sőzler bir kőkden – “kűre” (ojak) sőzden dőreŷär! Atoll, atelŷe, Atilla, Otello, Telawi, Tel-Awiw, Adel, удел, удельный (вес), делла, талант… Sőzleriň umumylygy, sőweşjeňligi bilen namartlygy, akyl bilen ukypsyzlygy, yşkdan dolulygy we biparhlygy saygaryp bolŷandyra! Ýanyp duran gőzli we ŷűrekli ata minen adamlary, puly we ŷalany gowy gőrŷän namartlardan tapawudy bardyra! Ilkibaşdan sőz peŷda boldy. Onuňam őz kőki bilen őz gűŷji bardyr. “Yewropa” diŷmek –“ŷewreyler” diŷmek däldir. Hindistandaky ŷokarky gatlak – kasta- hindiler däl. Edil şonuň ŷaly Dao (даос) – asturkiler. Hut şol sebäpli ŷapon bilen hytaŷ tehnologiŷasynyň uly tapawudy bardyr. Germaniŷa şol sebäpden medisina, poeziŷa we beŷleki ugurlarda guŷçli bolup galŷar. Şonuň űçin Amerikaň puly “dollar” ady bar, we Magtymgulyň goşgysyna gőrä “ŷigidiň aty, ŷaragy, aŷaly we maly bolmalydyr”. Amerikanlaryň ŷewropalylardan uly tapawudy bar. Olaryň häsiŷeti hemme taraplaŷyn (konserwatorlar) Ahallan çykanyny tassyklaŷar, kreol bolsun, hessen (esen, gessen), hollan, irlandly bolsun, tapawudy ŷok. Matriarhata hiç dahylly ŷeri ŷok. Hut şol sebäpli ak – ŷűzli americanlar indeŷleriň gőrnűkli serdarlaryndan őndic, diŷip buŷsanŷardylar. Bu zatlar hakda W. Maŷakowskiŷ 20-nji ŷyllarda ŷazypdy. Şonuň űçin Gitleriň aŷdanlary R. Pampelliň tapyndylarynda tassyklanŷar. Şol sebäp bilen WÇK (őňki SSSR-iň howpsyzlyk komitety) –nyň ŷanynda “arylaryň ŷurdy Şambollany tapmaly” diŷip dőredilen ylmy topary ŷok edildi. Çambil “Çandybil” Kap dagyň eteginde Aşgabadyň tőwereginde ŷerleşŷär. Şol sebäp bilen nemes halky bilen Gitleriň űstűne hapa bary, şyltak atylŷar we hemme şolaryň hatyrasyna gűrlenjek bolŷan sőzler şol wagty ŷatyrylŷar. Şonuň űçin geografiki atlar űŷtgäp Amin-Derŷa-Amu-derŷa boldy, Ashabat-Aşgabat, Merw-Mary, Elat-Alat, Etrek-Atrek, Agoturdepe-Kotur-depe, Goç-(koç)-kodş, Amul- Çardžew, Islam-Abat-Kizyl-Arwat, Eloten-Ýolotan, Bőrme-Beurme. Şol sebäpli Mosk(wa) – asilaryň imperiŷasynyň paŷtagty, diŷip, Napoleon Balaşowa aŷdŷar (L. Tolstoŷ “Urş we parahatçylyk”). Onuň asturkilerden gelip çykŷanynyň anygrak subutnamasyny gőzlemegem gerek däl. Hut şol sebäp bilen “Tomaşa we beŷleki sőzleriň kőki rus we tatar dillerinde ŷok” diŷip beŷik ŷazyjy ŷazŷar. Şol sebäpli ŷewreŷler őzűni “saŷlama” diŷip hasap etdirer ŷaly, negr, hytaŷ we beŷleki daŷhan we pesiräk halkyŷetlery ősdűrmäge ŷol açjak bolup çemeleşŷärler. “Saŷlama” (elite) ŷewreŷler hakda aŷdylanok, ol sőz “Ahaberi” etnosyna degişli, aslaryň taryhda goŷan halkyna. Izrailiň şahalary Zaulon (Zau-il-an) “Zau halkyndan” manyny berŷär. Naff-alim (